توافق با اتحادیه اوراسیا؛ تعاملی سازنده

چندی پیش یکی از مسئولین بلندپایه سیاسی کشورمان، دوگانه «تعامل-تقابل» با دنیا را به‌عنوان یکی از سؤالات راهبردی مهم مطرح کرد؛ سؤالی که به گفته وی ۴۱ سال است که هنوز به پاسخ آن نرسیده‌ایم و تا این مسئله حل نشود، توسعه‌ی اقتصادی رخ نخواهد داد؛ اما آیا واقعاً در کشورمان برخی دنبال تعامل با دنیا هستند و برخی به دنبال تقابل؟! آیا به‌راستی در این حوزه، کشور با ابهام مواجه است؟! واقعیت این است که این ادعا صحیح نیست؛ چرا که در بند ۱۲ سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی –که سندی بالادستی بوده و مورد تأیید ارکان مختلف نظام و طیف وسیعی از صاحب‌نظران است-، بر «توسعه‌ی پیوند‌های راهبردی و گسترش همکاری و مشارکت با کشور‌های منطقه و جهان به‌ویژه همسایگان» تأکید شده است و این دقیقاً یعنی تعامل. پس به نظر می‌رسد تکلیف در اسناد کلان کشور تعیین‌شده است و همه باید در راستای تحقق این سیاست‌های کلان، تلاش کنند.

تعامل سازنده-سوزنده؛ دوقطبی واقعی
البته باید توجه داشت که هر تعاملی نیز مطلوب نیست؛ تعامل اقتصادی اگر منجر به وابستگی بیش‌ازحد کشور، به کشوری مانند امریکا شود که رئیس‌جمهور آن به‌راحتی هر توافق‌نامه‌ای را پاره می‌کند و به هیچ اصل اخلاقی پایبند نیست، مطلوب نیست. چون در چنین تعامل‌هایی، به خاطر پیش‌بینی‌ناپذیر بودن رفتار طرف مقابل، ثبات از اقتصاد کشور رخت برمی‌بندد و کیست که نداند شرط لازم توسعه، ثبات اقتصادی است؟! همچنین تعامل اگر صرفاً با کشور‌هایی باشد که توسعه‌یافته هستند، عملاً باعث می‌شود ما همواره واردکننده صنایع فناوری محور آن‌ها باشیم و در مقابل به آن‌ها مواد خام صادر کنیم؛ چرا که این کشور‌ها به تولیدات فناوری ما نیازی ندارند؛ بنابراین صرفِ چنین تعاملی نیز مطلوب نیست.
درمجموع باید توجه داشت، تعامل اقتصادی با دو شرط خوب است؛ نخست اینکه با کشور‌های استکباری و عهدشکن نباشد. در ثانی ترکیب شرکای تجاری ما باید به‌گونه‌ای باشد که ما نیز بتوانیم تولیدات تکنولوژی‌بر خود را صادر کنیم و از این طریق، با بهبود تراز تجاری، رشد و توسعه در اقتصاد ایران رقم بخورد؛ بنابراین مطرح کردنِ دوگانه‌ی «تعامل-تقابل»، صحیح نیست؛ چون در اسناد بالادستی، تکلیف روشن است و باید با دنیا تعامل داشت. دوگانه‌ی صحیح در این حوزه، «تعامل سازنده-تعامل سوزنده» است؛ کیفیت تعامل اقتصادی در منظر برخی به‌گونه‌ای است که اگر محقق شود، توسعه‌ی اقتصادی را دهه‌ها به تعویق می‌اندازد.

نمونه‌ی یک تعامل سازنده
پیوستنِ ایران به اتحادیه‌ی تجاری اوراسیا، یک نمونه از تعامل سازنده در اقتصاد بود. این اتحادیه از این جهت برای اقتصاد ایران اهمیت دارد که توسط روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، بلاروس و ارمنستان تأسیس شده و حضور در این اتحادیه، ایران را به بازاری حدوداً ۱۹۰ میلیون نفری وصل می‌کند. این اتحادیه اکنون حدود ۷۵۰ میلیارد دلار در سال مبادلات تجاری دارد. به گفته حسن روحانی -رئیس‌جمهور کشورمان- ترتیبات تجارت ترجیحی بین ایران و اتحادیه اوراسیا از ۵ آبان امسال (یکشنبه هفته‌ی جاری) اجرایی می‌شود؛ بر این اساس ایران باید ظرف سه سال عضو اتحادیه اوراسیا شود. پس از اجرایی شدن تجارت ترجیحی بین ایران و این کشورها، مرحله‌ی بعدی پیوستن ایران به این اتحادیه خواهد بود. بر اساس توافق فعلی، ۸۶۲ قلم کالا را به‌صورت ترجیحی، تبادل می‌کنیم که پس از مدتی، به تجارت آزاد می‌رسیم.
پیش‌تر شرایط صادرات به عراق و سوریه برای ایران فراهم بوده است؛ بااین‌حال بااینکه صادرات غیرنفتی ایران به عراق رقم قابل توجهی است و تعامل اقتصادی با این کشور در کم‌اثر کردنِ تحریم‌ها به ما کمک شایانی کرده است، اما باید توجه داشت که ظرفیت‌های بازار عراق بسیار بیش از این بوده و در تصاحب این بازار، ترکیه و روسیه از ما پیشی گرفتند. در مورد سوریه نیز علیرغم وجود ظرفیت‌های بالا –خصوصاً در بخش ساختمان-، ایران آن‌طور که باید در بازار‌های این کشور حضور پیدا نکرده است؛ بنابراین گر چه توافق با اتحادیه‌ی اوراسیا ظرفیت خوبی برای اقتصاد ایران است، اما باید الزاماتی رعایت شود تا این ایران بتواند از این توافق استفاده‌ی لازم را ببرد.

گام‌هایی که باید برداشت
یکی از الزامات استفاده‌ی بهینه از توافق تجاری اوراسیا، تقویت تولید است تا بدین طریق بتوانیم صادرات خود به این کشور‌ها را افزایش دهیم. برای این کار، بهبود فضای کسب‌و‌کار و تسهیل الزامات تولید، ضروری است. در کنار این مورد، باید در حوزه‌ی توزیع نیز اقداماتی صورت گیرد؛ از جمله اینکه مثلاً ما در روسیه رایزن بازرگانی نداریم. اعزام رایزن‌های بازرگانی باتجربه به کشور‌های عضو اتحادیه‌ی اوراسیا، برای بخش اقتصادی قوه‌ی مجریه از نان شب نیز واجب‌تر است. همچنین لازم است در این کشورها، زیرساخت‌های لازم برای ایجاد یک شبکه‌ی توزیع قوی و گسترده نیز فراهم شود. اگر این گام‌ها برداشته شوند، توافق تجاری با اتحادیه‌ی اوراسیا می‌تواند مقدمه خوبی برای تقویت اقتصاد کشور باشد. اقتصاد پس از موفق بیرون آمدن از این آزمون، می‌تواند به عرصه‌های بزرگ‌تری در تجارت آزاد وارد شود، عرصه‌هایی که برای اقتصاد ایران «تعامل سازنده» محسوب شوند، نه «تعامل سوزنده».